Jak myślisz, czy chłopcy są lepsi z matematyki?Odpowiedź z jednej strony jest jednoznaczna. Świat nauki, badacze, psychologowie rozwoju dzieci przekonują, że zdolności analityczne, w tym łatwość nauki matematyki czy przedmiotów ścisłych, nie są uwarunkowane biologicznie i nie są przypisane w wyższym stopniu do jednej płci. Z drugiej strony na co dzień, życie podsuwa nam mnóstwo „dowodów”, na to, że jednak chłopcy radzą sobie lepiej w naukach ścisłych, wygrywają konkursy matematyczne, przodują w programowaniu, w większej liczbie wybierają ścisłe kierunki studiów.
Jeśli zatem „na wejściu” w system edukacji dziewczynki i chłopcy statystycznie wchodzą z równymi zdolnościami, a „na wyjściu” z systemu edukacji na poziomie podstawowym, chłopcy zdecydowanie osiągają lepsze wyniki i sukcesy, wniosek wydaje się prosty. Warto się przyjrzeć temu, co w kwestii równości w podejściu do rozwoju dzieje się w naszych szkołach.
Równość szans w praktyce
Dla każdego z nas oczywistym wydaje się, że z dziećmi obu płci powinniśmy postępować w jednakowy sposób, dając im możliwości do rozwoju pasji oraz osiągania swoich aspiracji. Czy w praktyce, jest to tak łatwe do osiągnięcia? Zobaczmy na kilka liczb …
- W edycji 2023/2024 roku dziewczynki stanowiły 24% ogółu finalistów olimpiady matematycznej juniorów (dla szkół podstawowych) [1] w Polsce, oraz ok. 12% w olimpiadzie informatycznej juniorów w 2024 roku[2].
- Wyniki badań PISA (Programme for International Student Assessment, czyli Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów) w 2022 roku wskazują, że na bardziej zaawansowanych etapach edukacji i sprawdzania umiejętności chłopcy istotnie statystycznie lepiej wypadają w zadaniach matematycznych, ale na niższych poziomach edukacji różnice są niewielkie i nieistotne statystycznie[3].
- W 2024 roku kobiety stanowią 36% studentów kierunków STEM (nauki przyrodnicze, technologia, inżynieria, matematyka) w Polsce[4].
Jeśli zatem popatrzymy na efekty nauczania, tak samo zdolnych dzieci, okazuje się, że lepsze efekty z nauki uzyskują chłopcy. Analizując bardziej szczegółowe dane, widać, że na wczesnym etapie szkolnym, dziewczynki nie są zachęcane do nauki przedmiotów typu matematyka, informatyka i im pokrewnych, nie wykazują chęci nauki w tych obszarach lub ich nauka odbywa się w sposób bardziej interesujący dla chłopców.
Ważne dla rozumienia roli nauczyciela jest zrozumienie przyczyn
Jedna z przyczyn takiej sytuacji może leżeć w braku zainteresowania ze strony dziewczynek. Może się to łączyć z szybszym wejściem dziewczynek w wiek adolescencji. W okresie dojrzewania wykazują odmienne zainteresowania niż rozwój dziedzinowy (w wąskiej dziedzinie)[5], a po kilku latach, te, które są zmotywowane do rozwoju swoich zainteresowań, muszą nadrabiać zaległości.
Drugi ważny czynniki łączy się z wiarą we własne możliwości. A konkretnie, chodzi o powtarzane stereotypy. Przyjrzyjmy się zdaniu mającym pocieszyć dziewczynkę, typu „nie martw się, że dostałaś słabszą ocenę, to normalne, że chłopcy są lepsi z matmy.” Dobra intencja, zamienia się w utrwalanie stereotypu. To zdanie wydaje się niewinne, a realia są takie, że jedna czwarta studentek matematyki była zniechęcana do podjęcia ścisłego kierunku studiów. Ich otoczenie sugerowało, że sobie nie poradzą.[6] A ile potencjalnych studentek obszarów STEM nie podjęło studiów, bo potraktowało ten brak wiary jako wyrocznię, albo słyszało, że „to nie dla dziewczyn”?
Nie chodzi oczywiście o „pchanie” dziewczynek w obszary nauk ścisłych, ale o rozwijanie ich ciekawości, wzmacnianie drobnych sukcesów i chęci uczestnictwa. Chodzi o otwieranie im świata rozwoju w kierunkach ścisłych.
Co zatem możemy robić, my ważni dorośli, nauczyciele, edukatorzy?
Niezwykle ważne jest odczarowanie stereotypów różnicujących zdolności ze względu na płeć. Jak to robić?
- Kwestionuj stereotypy, zawsze wtedy kiedy je usłyszysz. Jeśli zobaczysz otwartość, u swojego rozmówcy, wytłumacz krótko dlaczego niwelowanie stereotypów w pracy z dziećmi jest ważne.
- Wspieraj zachowania wyrównujące szanse, takie jak: docenianie sukcesów zarówno chłopców, jak i dziewczynek na równi, czy aktywne zapraszanie dziewczynek do udziału w kołach, konkursach, aktywnościach związanych z naukami ścisłymi
- Nagradzaj sukcesy zarówno chłopców, jak i dziewczynek, na forum klasy i szkoły. Zwróć uwagę, czy tak samo mówisz o sukcesach obu płci. Jak często mówisz do chłopców „zdolny, ale leniwy”, a jak często utożsamiasz sukcesy szkolne dziewczynek z wytrwałością i ciężką pracą, nieświadomie umniejszając rolę ich talentów.
- Przedstawiaj dobre wzorce. Zaproś na na lekcje mentorki, absolwentek politechnik, czy innych kierunków nauk ścisłych, jako sposób na odczarowanie stereotypu zawodów męskich: informatyka, matematyka czy inżyniera. Takie lekcje z gośćmi, dzieci zapamiętają na długo, a może to zaowocować inspiracją i większym zaciekawieniem tego typu karierą[7].
- Integruj chłopców i dziewczynki przy nauce przedmiotów ścisłych. Pokazuj dzieciom, że mogą się wiele uczyć od siebie nawzajem. Dla dziewczynek, aspekt społeczny nauki jest bardzo ważny, możesz w ten sposób zaciekawić je przedmiotami ścisłymi. W materiałach promujących Olimpiadę Matematyczną, jedna z laureatek zauważa, jak ważne było dla niej wsparcie otoczenia.
- Zachęcaj dzieci do eksplorowania świata matematyki, liczb, algorytmów w sposób interesujący, nietypowy. Jeśli dzieci będą pracowały w mieszanych grupach, z łatwością podchwycą od siebie pomysły, będą bardziej kreatywne, i zachęcone, czy na zasadzie rywalizacji, czy współpracy do własnych poszukiwań[8].
- Wykorzystuj istniejące inicjatywy w szkole do promowania nauk ścisłych.
- Samorząd Szkolny może na przykład przygotować akcję „Królowe i Królowie Matematyki”.Zadania powinny przyjąć charakter mniej formalny niż na lekcjach, nawet w formie zabaw, quizów wykorzystujących zdolności analityczne, przestrzenne i matematyczne.
- Stwórzcie serię na szkolnych kanałach społecznościowych „Łamiemy stereotypy” i każdego tygodnia w ten sam dzień publikujcie „odczarowanie” jednego stereotypu
- W okresie wiosennym zorganizujcie nie tylko piknik sportowy, jak to często bywa w szkołach, ale też piknik naukowy. Zaangażujcie do jego organizacji uczniów i uczennice.
- Poproście grono pedagogiczne, aby część szkolnych konkursów plastycznych zamienić na konkursy łączące zdolności artystyczne z analitycznymi/przestrzennymi/matematycznymi, tak aby pokazywać różne sposoby wykorzystywania zdolności analitycznych.
Przykłady można mnożyć. Kluczowe jest jednak podnoszenie świadomości w środowisku szkolnym, zarówno wśród nauczycieli, jak i uczniów, że zdolności analityczne nie mają płci. To od tego, jak prowadzony jest rozwój uczniów i uczennic zależy, czy uda nam się zachęcić więcej dziewczynek do zaciekawienia się matematyką, fizyką, informatyką, inżynierią.
Zapytasz „Po co? Po co nakłaniać dziewczynki do czegoś do czego nie lgną naturalnie?”.
Odpowiedź jest prosta, choć zawarta w kilku punktach:
Po pierwsze, naturalnie zdolności mają takie same, kwestia czy chcą czy nie chcą się rozwijać w tej dziedzinie, jest więc kreowana przez środowisko, w którym dorastają.
Po drugie, bez otwierania przed dziewczynkami świata rozwoju w naukach ścisłych, nigdy nie wyrównamy ich udziału w tym świecie, w wieku dorosłym. A zatem każdy pracodawca, który dziś ma trudność z zatrudnieniem dobrego programisty, czy inżyniera powinien być żywo zainteresowany tworzeniem świata, w którym w szkole podstawowej dziewczynki interesują się kierunkami STEM.
I wreszcie, po trzecie, wymienione wyżej obszary nauki, są jednocześnie najbardziej atrakcyjnymi dziedzinami gospodarki. To znaczy, że najłatwiej w nich znaleźć dobrą pracę i statystycznie, otrzymuje się najwyższe wynagrodzenie.
Zatem każdego kto pyta, „po co nakłaniać dziewczynki do nauk ścisłych” zapytam, czy ma wśród swoich bliskich dziewczynki, i czy życzy im dobrze, w tym sukcesów w życiu zawodowym.
Jeśli tak, to teraz jest czas na otwieranie im świata do tego sukcesu.
[1] https://om.sem.edu.pl/
[2] https://oij.edu.pl/categories/oij18
[3] https://pisa.ibe.edu.pl
[4] https://radon.nauka.gov.pl
[5] Kobiety w męskich zawodach, raport UW, https://www.delab.uw.edu.pl/pl/kobiety-w-meskich-zawodach
[6] Monika Czajkowska: “Różnice osiągnięć dziewcząt i chłopców w rozwiązywaniu zadań matematycznych” 2018, w: “Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” Tom 21, numer 1(81)
[7] https://news.microsoft.com/uploads/2017/03/ms_stem_whitepaper.pdf
[8] https://indekswkieszeni.pl/jedna-z-najtrudniejszych-olimpiad-w-polsce-olimpiada-matematyczna/